1. چرا نگهداری هفتگی سانتریفیوژ اهمیت دارد؟
سانتریفیوژ رومیزی در بسیاری از آزمایشگاه های صنعتی، کنترل کیفی، پژوهشی و بیمارستانی یک ستون حیاتی به حساب میآید. هر بار که استارت می خورد، نیروهای عظیم گریز از مرکز چندین هزار برابر نیروی جاذبه زمین به روتور، سطلها، لوله ها و موتور وارد می شود. این مقدار تنش مکانیکی مثل مسابقه فرمول ۱ برای یک دستگاه است؛ جذاب اما خطرناک اگر به آن بی توجهی شود. افزودن مراقبت هفتگی مثل یک سپر محافظ در برابر این فشارها عمل می کند و مزایای مهمی دارد:
1.1 تضمین دقت و صحت نتایج آزمایشگاهی
کوچک ترین خطا در چرخش یا سرعت، باعث ته نشینی ناقص، آلودگی متقاطع یا جدا نشدن صحیح لایه ها می شود. نگهداری اصولی مثل نگهبان کیفیت، از ابتدا تا انتهای فرآیند کنار شماست. مثلاً در تست های حساس آب و فاضلاب، کیفیت حاصل از سانتریفیوژ معیار تصمیم گیری های صنعتی و زیست محیطی است. خطای کوچک = خسارت بزرگ.
1.2 افزایش عمر مفید دستگاه
روتور مثل قلب تپنده دستگاه است. اگر هر هفته وضعیت یاتاقان ها، قفل درب، روتور و واشر بررسی شود، عمر آنها چند برابر می شود. هزینه خرید روتور و موتور در بسیاری از مدل ها بین ۳۰ تا ۵۰ درصد قیمت کل دستگاه است. نگهداری منظم یعنی صرفه جویی ارزشمند اقتصادی.
1.3 جلوگیری از لرزش خطرناک و صداهای ناگهانی
وقتی بالانس نمونه ها خراب باشد، دستگاه مثل یک ماشین لباسشویی فراری شروع به لرزش می کند. این لرزش فقط آزاردهنده نیست.میتواند: پیچهای داخلی را شل کند ,خرابی بلبرینگ و شفت ایجاد کندو حتی به روتور آسیب جدی بزند.
1.4 حفظ امنیت کاربر و محیط آزمایشگاهی
قطعات پرسرعت در صورت شکست، مثل گلوله هایی با انرژی زیاد عمل می کنند. در پژوهش های زیستی:
- نشت نمونه
- انتشار آئروسل های آلوده می تواند جان افراد را تهدید کند.
1.5 جلوگیری از توقف فعالیت آزمایشگاه
خرابی ناگهانی یعنی:
- توقف پروژه
- عقب افتادن تحویل نمونه
- افزایش فشار کاری
- از دست رفتن اعتماد مشتری
نگهداری هفتگی یعنی برنامه ریزی. یعنی هیچ اختلالی جلوی روند کار نمی ایستد.
2. چک لیست نگهداری هفتگی پیش از شروع کار
شروع درست، نیمی از نگهداری است. پیش از آنکه سانتریفیوژ حتی چشمک بزند و چرخش را آغاز کند، یک ارزیابی دقیق هفتگی لازم است. این بررسی کوتاه، مثل معاینه قبل از مسابقه یک اسب مسابقه ای است که از بروز شکستهای پرهزینه جلوگیری می کند.
2.1 بررسی کامل تمیزی و شرایط محیطی
آلودگی و گرد و غبار دشمنان پنهان تجهیزات آزمایشگاهی هستند.
اقدامات پیشنهادی:
- پاک کردن سطح بیرونی با دستمال بدون پرز
- بررسی خشک بودن محیط اطراف دستگاه
- عدم قرارگیری دستگاه کنار منابع گرما یا رطوبت زا
- اطمینان از تهویه مناسب در اطراف موتور (دمای محیط بالا می تواند باعث کاهش طول عمر بلبرینگ و موتور شود.)
2.2 معاینه بدنه و اتصالات
دستگاه باید یکپارچه و مستحکم باشد. ترک کوچک یعنی خطر بزرگ.
موارد بررسی:
- سلامت بدنه و نبود نشتی یا لکه های خوردگی داخلی
- بررسی شیشه درب، قفل و لولاها
- کنترل سفتی پیچ ها و پایه های ضد لرزش
- بررسی عدم وجود خط و خش عمیق روی محفظه و اگر پایه ها تراز نباشند، لرزش شدید حین کار ایجاد می شود.
2.3 بازبینی روتور، سطل ها و آداپتورها
روتور قهرمان اصلی نمایش است.
چک ها باید شامل:
- بررسی تاریخ انقضای روتور (روتورها عمر دارند!)
- عدم وجود ترک مویی، تغییر رنگ یا شکستگی
- چک کردن شماره سریال برای تطابق با مدل دستگاه
- کنترل نشیمن گاه ها جهت جلوگیری از لق زدن (نشستن نامناسب روتور روی شفت = انفجار محتمل)
2.4 کنترل بالانس و حجم نمونه ها
بعضی اشتباه ها ساده تر از آن هستند که به ذهن برسند، ولی فاجعه آمیزند.
اقدامات:
- استفاده از لوله های با وزن برابر
- پر کردن لوله ها دقیقاً تا یک سطح مشخص
- استفاده از وزنه های استاندارد در آزمایش های خاص
- مطمئن شدن از خشک و تمیز بودن سطح خارجی لوله ها (لوله خیس سبب لغزش یا پرتاب شدن آن در حین چرخش می شود.)
2.5 کنترل مهره و قفل روتور
همیشه قبل از چرخش:
- سفت بودن مهره با دست بررسی شود
- از اعمال فشار بی رویه (که به شفت آسیب میزند) خودداری شود
- عملکرد صحیح مکانیسم قفل درب تست شود (اگر درب به درستی قفل نشود، دستگاه حتی نباید روشن شود.)
2.6 بازرسی درایو و نشانه های اولیه خرابی
نشانه های کوچک، سرنخ مشکلات بزرگ هستند.
حتماً توجه کنید به:
- وجود هرگونه صدای غیرعادی قبل از شروع کار
- بوی سوختگی یا گرمای بیش از حد بدنه
- چرخش نرم روتور بدون گیرکردن (چرخش خشک یا سفت یعنی نیاز فوری به سرویس کار.)
2.7 ارزیابی سیستم برق و محافظ الکتریکی
امنیت برق، امنیت دستگاه است.
آنچه باید هفتگی بررسی شود:
- سالم بودن کابل، دوشاخه و ترمینال
- اتصال ارت ایمن
- استفاده از محافظ ولتاژ استاندارد
- عدم اشتراک پریز با تجهیزات پرمصرف (مانند هیتر)
نکته طلایی پویش شیمی
پیشنهاد می شود چک لیست پیشازکار را در یک فرم ثبت روزانه نگهداری کنید تا هنگام خرابیهای احتمالی، سوابق قابل ارجاع و تحلیل وجود داشته باشد.
3. چک لیست نگهداری پس از اتمام کار
3.1 پاکسازی محفظه
- پاک کردن هرگونه ریختگی نمونه
- استفاده از محلول ضدعفونی مناسب
- خشک کردن کامل به دلیل امکان رشد میکروبی
3.2 جداسازی و نگهداری اصولی قطعات
- خارج کردن روتور، شستشو و خشک کردن
- نگهداری روتور در جای خشک و خنک
- عدم نگهداری روتور داخل دستگاه هنگام عدم استفاده طولانی
3.3 بررسی لرزش
ثبت گزارش در صورت لرزش یا صدای غیرمتعارف
4. موارد بازرسی ایمنی هفتگی سانتریفیوژ رومیزی
هدف: پیشگیری از حادثه، تضمین کار با ایمنی کامل، و محافظت از کاربر، نمونه و دستگاه.
4.1 قفل درب و اینترلاک ایمنی
چرا مهم است؟ جلوگیری از باز شدن درب هنگام چرخش و حذف ریسک پرتاب قطعه یا آئروسل.
اقدامات:
- سلامت قفل مکانیکی درب، عدم لق زدن و بسته شدن کامل.
- تست اینترلاک: دستگاه نباید با درب باز یا نیمه باز استارت بزند.
- تست باز نشدن درب در حال چرخش.
روش تست سریع:
- با درب باز، دکمه Start را بزنید. باید پیام خطا یا عدم شروع مشاهده شود.
- با درب بسته و دستگاه در دور پایین، تلاش برای باز کردن درب کنید. نباید باز شود.
قبولی/رد: هرگونه شروع با درب باز یا باز شدن درب در حال چرخش = توقف استفاده و اعلام سرویس.
4.2 شیشه دید، لولا، گسکت و نشتی
چرا مهم است؟ شفافیت دید برای کنترل داخل محفظه و حفظ آب بندی.
اقدامات:
- بررسی ترک مویی، خط و خش عمیق یا مات شدگی شیشه دید.
- بازبینی لولاها و عدم وجود صدای غیرعادی هنگام باز و بسته شدن.
- سلامت گسکت دور درب، بدون پارگی، لهیدگی یا چسبندگی.
- نشتی مایعات یا رطوبت روی لبه های درب و گسکت.
قبولی/رد: نشتی یا گسکت آسیب دیده = تعویض سریع گسکت، توقف کار تا رفع عیب.
4.3 روتور، سطلها و آداپتورها از منظر ایمنی
چرا مهم است؟ روتور پرتنش ترین قطعه است. شکست روتور پرخطرترین سناریو.
اقدامات:
- چک تاریخ انقضای روتور و محدودیت دور مجاز درج شده.
- کنترل ترک مویی، تغییر رنگ، خوردگی پیتینگ، تاب برداشتن نشیمن گاه.
- بررسی سلامت پین ها، درپوشها و بست های روتورهای زاویه ثابت یا سطلی.
- اطمینان از سازگاری سطل ها و آداپتورها با مدل روتور و دستگاه.
- روش تست لمس و نور مورب: با نور مورب و لمس سرانگشتی به دنبال زبری غیرعادی یا شیارهای ریز بگردید.
قبولی/رد: هر نشانه ترک یا خوردگی عمیق = خروج از سرویس و ارجاع برای بازرسی تخصصی.
4.4 سنسور عدم تعادل، لرزش و نویز
چرا مهم است؟ عدم تعادل می تواند به شفت، بلبرینگ و روتور آسیب بزند.
اقدامات:
- تست سنسور Unbalance با عمدی نامتوازن گذاشتن دو لوله خالی همحجم ولی تک سمت. دستگاه باید خطا دهد و متوقف شود.
- گوش دادن به صدای یکنواخت موتور در دور پایین و متوسط. هر صدای سایشی یا کوبشی علامت هشدار است.
- لمس سبک بدنه. لرزش محسوس در دورهای معمولی پذیرفته نیست.
قبولی/رد: عدم اعلام خطای عدم تعادل یا لرزش محسوس = نیاز به سرویس فوری.
4.5 سیستم کنترل دور، اوراسپید و ترمز
چرا مهم است؟ کنترل سرعت غلط، خطر پرواز روتور یا خرابی نمونه.
اقدامات:
- تطابق سرعت تنظیمی با سرعت نمایشگر. در صورت دسترسی، صحت سنجی با دورسنج خارجی.
- بررسی وجود پیام یا مکانیسم Over-speed و عملکرد صحیح آن.
- تست ترمز الکتریکی/دینامیکی در دور پایین. توقف باید نرم و در بازه ای مطابق دفترچه سازنده باشد.
قبولی/رد: تأخیر غیرعادی در توقف، Overshoot سرعت یا عدم قطع در خطا = توقف استفاده و تماس با سرویس.
4.6 دمای محفظه و سیستم تبرید (مدل های یخچالدار)
چرا مهم است؟ پایداری نتایج دمایی و محافظت از نمونه های حساس.
اقدامات:
• کالیبراسیون تقریبی با دماسنج مرجع داخل محفظه در حالت Idle و زمان ثابت.
• بررسی رسیدن دستگاه به Setpoint و پایداری.
• کنترل صدای کمپرسور و یخزدگی غیرعادی کویل ها.
قبولی/رد: اختلاف قابل توجه با دماسنج مرجع یا نوسان زیاد = نیاز به سرویس تبرید.
4.7 ایمنی زیستی و کنترل آئروسل
چرا مهم است؟ جلوگیری از انتشار عوامل زیستی یا شیمیایی خطرناک.
اقدامات:
- استفاده از درپوشهای آب بند روتور و درپوشهای ثانویه برای تیوب های بیولوژیک.
- بررسی سلامت اورینگها و درپوش های آب بند.
- ضدعفونی محفظه و روتور با عامل سازگار با جنس قطعه پس از کار با نمونه های خطرناک.
- رعایت BSL متناسب با ماهیت نمونه در SOP داخلی.
قبولی/رد: فقدان درپوش آب بند یا اورینگ معیوب در کار با نمونه خطرناک = منع استفاده تا رفع نقص.
4.8 ایمنی الکتریکی و اتصال زمین
چرا مهم است؟ حذف شوک الکتریکی و نوسانات مخرب.
اقدامات:
- بازدید چشمی کابل، دوشاخه، شاخک ها و عدم لهیدگی.
- چک سفتی پیچ ترمینال ارت یا تست پریز ارتدار با تستر پرتابل.
- الزام استفاده از محافظ نوسان ولتاژ استاندارد و عدم اشتراک پریز با بارهای سنگین.
قبولی/رد: هر آسیب در کابل یا ارت نامطمئن = خروج از سرویس تا تعویض.
4.9 توقف اضطراری و کلیدهای ایمنی
چرا مهم است؟ قطع سریع برای نجات دستگاه و کاربر.
اقدامات:
- تست دکمه Emergency Stop در دور پایین. دستگاه باید فوراً مدار را قطع کند و به توقف کنترل شده برسد.
- اطمینان از برچسب گذاری واضح و دسترسی آسان به E-Stop.
قبولی/رد: هرگونه تأخیر یا بی اثری = عیب بحرانی و توقف استفاده.
4.10 محیط نصب، پایه ها و تراز
چرا مهم است? بستر ناپایدار یعنی لرزش و خطای سنسورها.
اقدامات:
- بررسی استحکام میز، عدم تاب برداشتن و رزونانس.
- تنظیم پایههای ضدلرزش و تراز با تراز حبابی.
- فاصله تنفسی مناسب اطراف دستگاه طبق دفترچه.
قبولی/رد: لرزش میز یا عدم تراز = تنظیم فوری یا جابجایی.
4.11 مواد شوینده، ضدعفونی و سازگاری شیمیایی
چرا مهم است؟ شوینده نامناسب روتور آلومینیومی یا پلیمرها را می فرساید.
اقدامات:
- استفاده از شوینده ملایم غیرخورنده، اجتناب از کلر فعال و حلال های تند مگر در SOP مجاز.
- آبکشی و خشک کردن کامل پس از ضدعفونی.
قبولی/رد: ایجاد لکه، کدرشدگی یا زبری پس از شستشو = بازنگری ماده شوینده و SOP.
4.12 برچسب گذاری هشدارها و اسناد کنار دستگاه
چرا مهم است؟ در لحظه بحران، چشم، برچسب را میجوید.
اقدامات:
- وجود برچسب های هشدار، سرعت و دمای مجاز روتورها، راهنمای E-Stop.
- نصب نسخه چاپی «چک لیست هفتگی» و «SOP سانتریفیوژ» کنار دستگاه.
قبولی/رد: فقدان برچسب یا SOP قابل مشاهده = اقدام اصلاحی فوری.
4.13 مستند سازی و ردیابی
چرا مهم است؟ اگر ثبت نشده باشد انگار انجام نشده است.
اقدامات:
- ثبت تاریخ، نام بازرس، نتایج هر تست، اقدامات اصلاحی و زمان بندی سرویس.
- تخصیص شماره یکتا به هر روتور و ردیابی ساعات کارکرد یا دفعات استفاده.
فرمت پیشنهادی ستون ها: تاریخ، نام بازرس، قفل درب، اینترلاک، عدمتعادل، لرزش/نویز، ترمز، دما، تبرید، ایمنی زیستی، ارت، E-Stop، تراز، مواد شوینده، برچسبها، نتیجه نهایی، اقدام اصلاحی، امضا.
4.14 آموزش، PPE و رفتار ایمن
چرا مهم است؟ تکنولوژی بدون آموزش، ایمنی نمی آورد.
اقدامات:
- استفاده از PPE مناسب: دستکش، عینک، روپوش.
- آموزش دوره ای اپراتورها درباره بالانس، محدودیت های روتور و پاسخ به خطا.
- ممنوعیت کار در صورت خستگی شدید یا شتاب زدگی.
قبولی/رد: نبود آموزش مستند یا بی توجهی به PPE = عدم تطابق ایمنی.
چک نهایی یک صفحه ای هفتگی
- قفل درب و اینترلاک OK
- روتور و سطلها بدون ترک و در محدوده دور مجاز
- سنسور عدم تعادل و لرزش OK
- کنترل دور، ترمز و اوراسپید OK
- دما و تبرید پایدار (در مدل های یخچال دار)
- ضدعفونی سازگار و خشککردن کامل
- ارت و کابل سالم، محافظ ولتاژ وصل
- E-Stop کار میکند
- پایهها تراز، میز پایدار
- برچسب ها و SOP در دید
- فرم ثبت بازدید تکمیل و امضا شد
5. نکات طلایی افزایش عمر سانتریفیوژ رومیزی
5.1 احترام به محدودیتهای سرعت
روتور یک قهرمان سریع است، اما سقف سرعتش مشخص است.
نکات مهم:
- همیشه به حداکثر RCF یا RPM درج شده روی روتور پایبند باشید
- هرگز برای تسریع کار از این حد عبور نکنید
- توجه کنید که RCF به شعاع روتور هم وابسته است
- اگر دستگاه خطای سرعت نداد، به معنای مجاز بودن نیست!
سرعت بیش از حد = خستگی فلز + ترک مویی + شکست مرگبار
5.2 مدیریت حرارتی و تهویه مناسب
حرارت دشمن پنهان یاتاقان ها است.
برای خنک نگه داشتن دستگاه:
- فاصله پشتی دستگاه از دیوار حداقل 10 سانتی متر
- پرهیز از قرارگیری کنار هیتر، آون، حمام آب گرم هرگز مسیر فن خروجی مسدود نباشد
اگر مدل یخچالدار دارید:
بازکردن درب بلافاصله بعد از توقف سرعت بالا، باعث یخ زدگی و تنش حرارتی میشود. بگذارید چند دقیقه دما پایدار شود سپس درب را باز کنید
5.3 استفاده از لوازم جانبی سازگار و اصلی
قطعات تقلبی میگویند: «من ارزونم، بخر!» ولی بعد میگوید: ببخشید روتورتون ترک خورد
- استفاده فقط از آداپتور و سطلهای تأیید شده توسط سازنده
- پرهیز از قطعاتی که ظاهراً قابل استفاده هستند اما تحمل نیرو ندارند
- چک کاتالوگ استاندارد سازنده برای محدودیت ها
5.4 بالانس دقیق یعنی زندگی طولانی
کوچک ترین عدم تعادل، شروع تخریب تدریجی است.
- تیوب های یکسان با وزن دقیق برابر
- استفاده از ترازو برای نمونه های حجیم
- توزیع تقارنی در روتورهای سطلی
- خشک بودن لوله و سطل پیش از قرارگیری در روتور (لرزشهای کوچک امروز، تعمیرات بزرگ فرداست.)
5.5 نگهداری روتور خارج از محفظه
روتور را در کتابخانه مخصوصش بگذارید.
- پس از هر بار کار، خارج و خشک شود
- در محلی خشک و بدون رطوبت نگهداری شود
- هرگز در دستگاه خیس یا مرطوب رها نشود
فلز در رطوبت آرام و مخفی رنج میکشد. نتیجه؟خوردگی پیتینگ، ترک های ریز، عمر کوتاه تر
5.6 انتخاب مواد شوینده مناسب
مواد شیمیایی خودسر می توانند قاتل عمر روتور باشند
- ممنوع: هیپوکلریت سدیم، اسیدهای قوی، حلال های تند
- مجاز: شوینده ملایم، الکل 70 درصد، آب مقطر
- خشک کردن کامل بعد از نظافت ضروری است .(خوردگی یعنی شکستگی زودرس حتی در سرعت مجاز)
5.7 عملیات با شرایط ملایمتر = عمر بیشتر
هرچه دستگاه کمتر تحت فشار قرار گیرد:
- استفاده از دورهای پایین تر اگر نیاز آزمایش اجازه می دهد
- کاهش زمان چرخش بهینه، نه بیش از حد
- استراحت 5 تا 10 دقیقهای بین سیکل های سنگین (این کار یاتاقان ها را شاد نگه می دارد.)
5.8 نصب صحیح و تراز کامل
سانتریفیوژ روی میز سنگین و بدون ارتعاش نصب شود.
- چک هفتگی تراز با اُریب سنج
- پایه ها را سفت و متعادل نگه دارید
- سطح میز کاملاً صاف و ضدلرزش باشد
5.9 خرابی را جدی بگیرید.خطاها را نادیده نگیرید
- هر صدای اضافی یعنی پیام کمک
- توقف فوری در لرزش بیش از حد
- ثبت و ارجاع خطاها به سرویسکار متخصص
قاعده طلایی : تعمیر فوری یک پیچ = نجات موتور چند صد میلیونی
5.10 مستندسازی برای افزایش عمر واقعی
- ثبت تعداد ساعات کاری
- ثبت نوع روتور و تعداد دفعات استفاده
- گزارشهای دوره ای برای تحقیق از روند پیری دستگاه. (تحلیل داده در نگهداری یعنی پیش بینی به جای درمان.)
جمعبندی
اگر این نکات مانند ده فرمان آزمایشگاه رعایت شود:
- عمر مفید حداقل ۲ الی ۳ برابر افزایش می یابد
- هزینه تعمیرات تا ۶۰ درصد کاهش می یابد
- دقت آزمایش ها همیشه در خط اول باقی می ماند (سانتریفیوژتان نفس راحتی می کشد و شما شب ها آسوده خواب میشوید.)
6. چه زمانی باید دستگاه را متوقف کنیم؟
اگر هر یک از علائم زیر ظاهر شد، دستگاه را بلافاصله خاموش و سرویسکار متخصص را خبر کنید:
- صدای غیرعادی یا لرزش شدید
- خطای سنسور درب
- گرم شدن بیش از حد بدنه
- ترک در روتور یا پوسته داخلی
7. جمع بندی و توصیه کاربردی پویش شیمی
سانتریفیوژ شما قهرمان سرعت آزمایشگاه است. هر قهرمانی برای ماندن در اوج نیاز به تمرین و مراقبت مستمر دارد. این چک لیست هفتگی را چاپ کنید و کنار دستگاه بچسبانید.
اگر برای تهیه مواد مصرفی یا قطعات یدکی نیاز به مشاوره دارید، متخصصان پویش شیمی همیشه کنار شما هستند.
یک قدم تا اطمینان
تماس با واحد تجهیزات آزمایشگاهی پویش شیمی = عملکرد دقیق و بی وقفه در آزمایش های حساس
