کالیبراسیون چیست ؟ دستگاه های آزمایشگاهی، ستون اصلی تولید داده های علمی دقیق هستند؛ اما بسیاری از آزمایشگاه ها تنها زمانی به فکر نگهداری تجهیزات می افتند که خرابی ها رخ داده و هزینه ها تحمیل شده اند. در حالی که اگر کالیبراسیون به صورت اصولی و دوره ای انجام شود، نه تنها دقت اندازه گیری ها حفظ می شود، بلکه عمر مفید دستگاه ها نیز تا ۳ برابر افزایش می یابد. شرکت هایی مانند پویش شیمی که سال ها در تأمین تجهیزات، مواد مرجع، محلول های کالیبراسیون و خدمات راه اندازی آزمایشگاه فعالیت داشته اند، می دانند که توجه به سلامت تجهیزات نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت استراتژیک برای هر آزمایشگاه حرفه ای است.
کالیبراسیون چیست و چگونه عمل میکند ؟
کالیبراسیون فرآیندی است که طی آن عملکرد یک دستگاه اندازه گیری با مقادیر واقعی و استاندارد مقایسه و تنظیم می شود تا نتیجه ای دقیق، قابل اعتماد و تکرارشونده ارائه دهد. در این کار، از مراجع معتبر مانند وزنه‌های استاندارد، محلول‌های pH، سنسورهای دما یا ابزارهای اندازه‌گیری مرجع استفاده می‌شود تا مشخص شود دستگاه چه میزان از مقدار واقعی انحراف دارد. سپس این اختلاف یا «Drift» از طریق تنظیمات نرم‌افزاری، اصلاح سنسور یا کالیبراسیون سخت‌افزاری تصحیح می‌شود. به زبان ساده، کالیبراسیون کمک میکند دستگاه «بداند» عدد درست چیست و از آن به عنوان نقطه مرجع استفاده کند. نتیجه این فرآیند، نه فقط دقت بالاتر در داده ها، بلکه کاهش فشار عملکردی بر قطعات داخلی است؛ زیرا دستگاه برای رسیدن به مقدار صحیح، تلاش اضافی نمی‌کند و در محدوده طراحی شده سازنده فعالیت میکند.
عملکرد دستگاه کالیبراسیون چیست؟
● تنظیم دقیق سنسورها و جلوگیری از انحراف (Drift)
با گذشت زمان، سنسورها مانند سنسور دما، الکترود pH، Load Cell ترازو یا سنسورRPM سانتریفیوژ دچار انحراف تدریجی می شوند. وقتی این انحراف اصلاح نشود، دستگاه مجبور می‌شود برای رسیدن به مقدار صحیح، مداوم خود را تصحیح کند. فشار مداوم روی قطعات باعث استهلاک شدید می شود. به همین دلیل، مجموعه هایی مانند پویش شیمی همیشه توصیه می کنند دستگاه‌هایی مثل pH متر، ترازو یا اسپکتروفتومتر به صورت دوره ای کالیبره شوند تا سنسورها در محدوده سالم کار کنند.
● کشف عیب های پنهان قبل از خرابی جدی
در فرآیند کالیبراسیون، قطعات داخلی از نظر عملکرد بررسی می شوند؛ مثل سلامت المنت انکوباتور، لرزش موتور سانتریفیوژ یا حساسیت الکترودها. این بررسی ها مانند چکاپ پزشکی است. اگر مشکل در مرحله اول شناسایی شود، هزینه تعمیر بسیار کمتر خواهد بود. همین دلیل است که در پروژه های راه اندازی آزمایشگاه، پویش شیمی همیشه برنامه کالیبراسیون دوره ای را به عنوان بخش جدایی ناپذیر بهره برداری پیشنهاد می کند.
● جلوگیری از فشار بیش از حد روی قطعات
وقتی دستگاه خارج از محدوده استاندارد کار کند، برای دستیابی به نتیجه صحیح، فشار به تراشه ها، مدارها، المنت ها یا موتور وارد میکند. فرض کنید یک انکوباتور دمای هدف را ۳–۴ درجه خطا دارد؛ سیستم گرمایش پیوسته فعال می شود تا دما را اصلاح کند و این کار باعث فرسودگی رله ها، المنت ها و فن ها می شود. اگر دستگاه به طور ادواری با استانداردهای معتبر کالیبره شود، در محدوده امن فعالیت کرده و عمر قطعات چند برابر می شود.
3 روش افزایش عمر دستگاه های آزمایشگاهی با کالیبراسیون چیست؟
افزایش عمر دستگاه ها فقط به معنی دیر خراب شدن نیست؛ یعنی دستگاه در شرایط سالم تری کار می کند، فشار کمتری به قطعات وارد می شود و هزینه تعمیرات کاهش می یابد. سه دلیل اصلی این اتفاق به شکل ساده عبارتند از:
جلوگیری از فشار اضافه به قطعات داخلی
اگر دستگاه درست تنظیم نباشد، برای رسیدن به عدد صحیح مجبور است «بیشتر تلاش کند». مثلاً یک ترازو که کالیبره نشده، برای رسیدن به وزن دقیق، مدام خودش را تصحیح می کند.
نتیجه: این تلاش اضافی باعث می شود قطعات داخلی مثل سنسور وزن (Load Cell)، موتور، برد و حتی اتصالات مکانیکی تحت فشار قرار بگیرند و خیلی زود فرسوده شوند.
با کالیبراسیون دوره ای: دستگاه از همان ابتدا درست اندازه می گیرد و نیازی به جبران و تلاش اضافه ندارد → عمر قطعات بسیار بیشتر می شود.
جلوگیری از تکرار آزمایش و کاهش مصرف عمر دستگاه
اگر دستگاه دقیق نباشد: پرسنل مجبور می شوند یک آزمایش را چند بار انجام دهند تا نتیجه درست به دست بیاید. این یعنی:
- استفاده بیشتر از دستگاه
- زمان بیشتر
- مصرف انرژی بیشتر
- استهلاک سریع تر
اما وقتی دستگاه کالیبره باشد: آزمایش ها یکبار انجام می شوند و نتایج صحیح هستند → عمر مفید دستگاه صرف «کار اصلی» می شود، نه اصلاح اشتباه ها.
حذف شوک های ناگهانی در دستگاه های حساس
بعضی دستگاه ها مثل سانتریفیوژ، انکوباتور، ویسکومتر یا تجهیزات دمایی به تغییرات ناگهانی واکنش شدید نشان می دهند. مثلاً: اگر RPM اشتباه باشد، موتور مدام بالا و پایین می شود، یا اگر سنسور دما خطا داشته باشد، المنت ها دائم روشن و خاموش می شوند. این شوک های کوچک اما مداوم: به گیربکس، المنت ها، برد کنترل، موتور و سنسورها آسیب جدی می زنند.
وقتی کالیبراسیون انجام شود: دستگاه در محدوده سالم کار می کند → تغییرات آرام، بدون شوک → قطعات خیلی دیرتر خراب می شوند.
مثال خیلی ساده: دو آزمایشگاه هر کدام یک pH متر دارند. یکی هر ماه کالیبره می شود، دیگری هر شش ماه.
نتیجه واقعی: دستگاه اول حتی تا ۳ سال الکترود سالم دارد. دستگاه دوم در حدود ۱۲ تا ۱۸ ماه الکترود می سوزاند.
چرا؟ چون الکترود کالیبره شده کمتر فشار می بیند و کمتر مجبور به اصلاح عدد است؛ یعنی انرژی و مواد کمتر مصرف می کند → عمرش چند برابر می شود.
به زبان ساده: کالیبراسیون باعث می شود دستگاه “آرام، دقیق و سالم” کار کند. بدون کالیبراسیون، دستگاه “پر استرس، پر فشار و سریع مستهلک” می شود.
چه زمانی و چگونه دستگاه های آزمایشگاهی را کالیبره کنیم؟
در موضوع “کالیبراسیون چیست” و زمان کالیبره کردن دستگاه های آزمایشگاهی میتوان گفت که: برنامه کالیبراسیون باید سیستماتیک، ثبت شده و بر اساس نوع دستگاه تنظیم شود:
دسته بندی زمانی بر اساس نوع تجهیزات
- ترازوهای آزمایشگاهی: هر ۳ ماه یا بعد از هر جابجایی
- pH مترها: قبل از هر مجموعه آزمایش یا تغییر سیال
- هات پلیت مگنت: بعد از هر ۶۰ ساعت عملکرد یا تغییر محیط
- انکوباتورها و فریزرهای آزمایشگاهی: هر ۶–۱۲ ماه (با پروب استاندارد)
- سانتریفیوژها: هر ۱۲ ماه یا پس از تعمیر موتور
دستگاه هایی که داده های کمی و مستقیم ارائه می دهند باید زود به زود کالیبره شوند، زیرا هر انحراف اثر خطی روی نتایج دارد.
استفاده از استانداردهای معتبر(CRM و کلاس A)
استانداردهای مرجع مانند محلول‌های pH، وزنه های کلاس 1 یا 2، یا دماسنج‌های کالیبره شده، ستون فقرات کالیبراسیون هستند. اگر استاندارد نامعتبر باشد، دستگاه را به جای تنظیم دقیق، در مسیر خطای جدید قرار می دهید؛ مانند استفاده از متر خمیده برای تعمیر ساختمان.
مستندسازی و کنترل کیفیت
هر آزمایشگاه باید یک دفترچه کالیبراسیون داشته باشد شامل:
- تاریخ انجام
- ابزار مرجع
- مقدار انحراف قبل
- مقدار تصحیح شده
- نام تکنسین
- شرایط محیطی
کالیبراسیون تنها وقتی ارزش دارد که قابل پیگیری باشد؛ این سند باعث می شود تغییرات عملکرد در طول زمان تحلیل شوند و تصمیمات نگهداری دقیق تر گرفته شود.
اجرای کالیبراسیون توسط مراکز معتبر
اشتباه رایج: تکنسین ها با ابزار غیر استاندارد، کالیبراسیون دستی انجام می دهند. کالیبراسیون علمی باید توسط مراکز دارای گواهی یا شرکت های تخصصی انجام شود که استاندارد ISO، GLP یا GMP را اجرا می کنند.
توضیحات تکمیلی کالیبراسیون چیست ؟
کالیبراسیون اصولی یک هزینه اضافه نیست؛ سرمایه گذاری روی عمر دستگاه و دقت نتایج است. دستگاهی که در محدوده استاندارد کار میکند:
• دیرتر خراب می شود
• قطعاتش تحت فشار قرار نمی گیرند
• آزمایش ها سریع تر و دقیق تر انجام می شوند
• هزینه عملیاتی کاهش می یابد
• و عمر مفید آن تا چند برابر افزایش پیدا می کند.
اگر به دنبال کاهش هزینه تعمیرات، افزایش دقت نتایج علمی و نگهداری حرفه‌ای دستگاه های آزمایشگاهی هستید، کالیبراسیون منظم را به عنوان بخش ثابت روال آزمایشگاه خود اجرا کنید.
تماس با ما – پویش شیمی
برای دریافت مشاوره تخصصی انتخاب تجهیزات آزمایشگاهی، خرید محلول‌های استاندارد کالیبراسیون، مواد شیمیایی، کیت های اندازه گیری یا راه اندازی اصولی آزمایشگاه خود، با تیم پویش شیمی در ارتباط باشید. کارشناسان ما با تجربه عملی در حوزه تجهیزات، تعمیرات و تأمین مواد، آماده هستند تا بهترین راه حل مطابق نیاز واقعی آزمایشگاه شما را ارائه دهند.
