آزمایشگاه محیطی علمی و تخصصی است که در آن واکنش های شیمیایی، بیولوژیکی و فیزیکی انجام می شود. همین ماهیت سبب می شود خطراتی مانند تماس با مواد شیمیایی سمی، سوختگی، انفجار یا آلودگی میکروبی همواره وجود داشته باشد.
رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاه، نه تنها سلامت کارکنان و دانشجویان را تضمین می کند بلکه از بروز خسارات سنگین به تجهیزات و نمونه ها جلوگیری می نماید.
در این مقاله، به طور کامل درباره اصول ایمنی در آزمایشگاه و تجهیزات حفاظت فردی مورد نیاز صحبت می کنیم.
اهمیت ایمنی در آزمایشگاه
ایمنی در آزمایشگاه تنها یک الزام اداری نیست؛ بلکه بخشی از فرهنگ کاری هر فرد در محیط علمی است. با رعایت دستور العمل‌های ایمنی، احتمال وقوع حوادث تا بیش از ۹۰٪ کاهش می‌یابد.
رعایت این اصول در آزمایشگاه های تحقیقاتی، آموزشی و صنعتی به معنی حفظ سلامت، سرمایه و اعتبار مجموعه است.
انواع خطرات در محیط آزمایشگاهی
شناخت خطرها نخستین گام در ایمن سازی محیط است. خطرات معمول در آزمایشگاه ها عبارتند از:
| نوع خطر | مثال‌ها | اقدامات پیشگیرانه |
|---|---|---|
| شیمیایی | اسیدها، بازها، حلال‌های آلی | استفاده از دستکش و عینک ایمنی، تهویه مناسب |
| فیزیکی | حرارت، سرما، برق، صدا | رعایت فاصله ایمن، استفاده از تجهیزات استاندارد |
| زیستی | میکروب‌ها، ویروس‌ها، نمونه‌های بیولوژیک | ضدعفونی محیط، استفاده از ماسک و گان |
| مکانیکی | وسایل برنده، شکستن شیشه‌آلات | استفاده از ابزار مناسب و آموزش صحیح |
تجهیزات حفاظت فردی (PPE) ضروری در آزمایشگاه
استفاده از تجهیزات حفاظت فردی یا Personal Protective Equipment یکی از پایه های اصلی ایمنی در آزمایشگاه است. در ادامه تجهیزات اصلی را بررسی می کنیم:
. پوشش آزمایشگاهی (لباس کار یا گان)
لباس آزمایشگاهی باید از جنس ضد مواد شیمیایی باشد و آستین های بلند داشته باشد. رنگ سفید یا روشن برای تشخیص آلودگی ها مناسب تر است.
. دستکش محافظ
انتخاب دستکش باید متناسب با نوع ماده شیمیایی باشد:
- لاتکس برای کارهای عمومی
- نیتریل برای حلال های آلی و روغن ها
- PVC برای اسیدها و بازهای قوی
. عینک ایمنی یا شیلد محافظ
از چشم در برابر پاشش مواد شیمیایی، بخارات یا ذرات محافظت می کند. در کار با اسیدها یا هنگام گرمایش، استفاده از شیلد تمام صورت توصیه می شود.
. ماسک و تجهیزات تنفسی
در محیط هایی با بخارات سمی یا گرد و غبار زیاد باید از ماسک های فیلتر‌دار N95 یا بالاتر استفاده شود. در شرایط خاص، استفاده از سیستم تهویه موضعی یا هود الزامی است.
. کفش ایمنی
کفش باید ضد لغزش، بسته و مقاوم در برابر مواد شیمیایی باشد. استفاده از صندل یا دمپایی در محیط آزمایشگاه ممنوع است.
. کلاه و محافظ مو
به ویژه در محیط های شیمیایی یا هنگام کار با شعله، باید موها به طور کامل پوشیده و از تماس آن با مواد جلوگیری شود.
اصول کلی ایمنی کار در آزمایشگاه
. آشنایی با برگه های ایمنی (MSDS):
پیش از کار با هر ماده، ویژگی های خطرناک آن را از طریق برگه اطلاعات ایمنی (Material Safety Data Sheet) مطالعه کنید.
. عدم خوردن و آشامیدن در آزمایشگاه:
این کار یکی از رایج ترین دلایل بروز مسمومیت های آزمایشگاهی است.
. نصب برچسب روی تمامی ظروف:
هر ظرف باید شامل نام ماده، تاریخ و نام کاربر باشد.
. استفاده از هود شیمیایی هنگام کار با بخارات یا گازهای خطرناک:
تهویه مناسب از تجمع بخارات سمی جلوگیری می کند.
. آموزش و تمرین منظم پرسنل:
برگزاری کارگاه های ایمنی سالیانه، به روز نگه داشتن دانش کارکنان را تضمین می کند.
. دسترسی سریع به دوش ایمنی و چشم شوی اضطراری:
در صورت تماس با مواد خورنده، باید فوراً از این تجهیزات استفاده شود.
. جمع آوری پسماند های شیمیایی به‌صورت تفکیک شده:
هر نوع ماده باید در ظروف مخصوص و با برچسب جداگانه نگهداری شود.
مدیریت شرایط اضطراری
در صورت بروز حادثه در آزمایشگاه، سرعت عمل و آگاهی از اقدامات اولیه حیاتی است:
. در آتش سوزی :
منبع گرما را خاموش و از خاموش کننده مناسب CO₂ یا پودر خشک استفاده کنید.
. در تماس پوستی با مواد شیمیایی:
محل تماس را بلافاصله با آب فراوان شست و شو دهید.
. در شکستگی شیشه آلات:
از جمع آوری با دست خودداری کنید و از جاروی مخصوص استفاده کنید.
. در مسمومیت استنشاقی:
فرد را فوراً به هوای آزاد منتقل کرده و به اورژانس اطلاع دهید.
نقش مدیر آزمایشگاه در ایمنی
مدیر یا سرپرست آزمایشگاه مسئول اصلی فرهنگ ایمنی در مجموعه است. وی باید:
- دستورالعمل‌های مکتوب ایمنی تهیه کند
- عملکرد تجهیزات ایمنی را به‌طور دوره ای بررسی نماید
- کارکنان جدید را آموزش دهد
- مسئولیت نظارت بر دفع پسماندهای خطرناک را بر عهده گیرد
جمع بندی
آیا آزمایشگاه شما از تجهیزات ایمنی استاندارد برخوردار است؟
قبل از شروع آزمایش بعدی، مطمئن شوید ابزارهای حفاظتی شما کامل است.
رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاه و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، بخش جدایی ناپذیر از فعالیت علمی است. هر بی توجهی کوچک می تواند منجر به حوادث جبران ناپذیر شود.
پویش شیمی آماده ی تأمین تجهیزات حفاظت فردی، مواد شیمیایی و لوازم ایمنی آزمایشگاهی برای دانشگاه ها و صنایع سراسر کشور است.
